Ibu hamil lemah daya imun tubuh

BERPANTANG ketika hamil? Mungkin ada beranggapan ia hanya menyusahkan atau tidak masuk akal tetapi tahukah anda, sesetengah orang terpaksa berpantang sepanjang hayatnya terutama ketika hamil; dan golongan dimaksudkan ialah mereka yang ada masalah alahan.
Berpantang makan adalah perkara biasa bagi mereka tetapi keperluan ini meningkat ketika hamil bagi mengelakkan masalah alahan diwarisi anak.
Meskipun tiada kajian yang membuktikan wujudnya kaitan langsung antara pemakanan ibu dengan risiko alahan pada janin, pakar perubatan menasihatkan supaya mereka lebih berhati- hati; setidak-tidaknya ia dapat mengelakkan masalah pada diri sendiri.

Alahan boleh berlaku kepada sesiapa pada bila-bila masa tanpa mengira usia. Kajian mendapati ramai orang dewasa alah terhadap makanan, ubat-ubatan, gigitan serangga dan senaman. Kebanyakan kanak-kanak pula mengalami alahan terhadap makanan.

Sesetengah pakar berpendapat hampir semua orang alah terhadap bahan tertentu tetapi tidak menyedarinya, mungkin disebabkan reaksi alahan yang sedikit dan tidak mendatangkan masalah besar.

Alahan ialah tindak balas sistem imun. Ia berlaku apabila badan tersilap tafsir bahan di dalam makanan (biasanya protein) sebagai benda asing berbahaya dan perlu dihapuskan. Badan menghasilkan antibodi dipanggil imunoglobulin E atau IgE untuk ‘membunuh’ protein itu dan tindak balas ini menyebabkan pelbagai gejala.

Menurut Perunding Obstetrik dan Ginekologi Hospital Assunta di Petaling Jaya, Dr Liew Fah Onn, gejala alahan boleh dibahagikan kepada tiga iaitu alahan sedikit, sederhana dan teruk (anafilaksis). Bagi alahan yang sedikit, seseorang itu mengalami gejala setempat (tidak merebak) seperti:

Ruam

Gatal

Mata berair

Hidung tersumbat

Alahan sederhana bermakna gejala merebak ke lain bahagian badan dan seseorang itu boleh mengalami:

Gatal

Kesukaran bernafas

Alahan teruk atau melampau (anafilaksis) adalah tindak balas mendadak terhadap alergen yang membabitkan seluruh badan. Gejala alahan boleh bermula dengan gatal pada mata atau muka, dan dalam masa beberapa minit ia menjadi serius.

Tindak balas badan individu yang mengalami alahan teruk, berlaku dengan cepat. Apabila alergen memasuki aliran darah, badan melepaskan sejenis bahan kimia iaitu histamin untuk menghapuskannya. Bagi individu yang mengalami anafilaksis, badan mereka menghasilkan terlalu banyak histamin sehingga menyebabkan pelbagai gejala yang boleh mengancam nyawa pesakit. Antara gejala anafilaksis ialah:

Gejala gangguan saluran pernafasan (lelah, bronkitis, asma) - yang menyebabkan kesukaran bernafas atau menelan

Kulit menjadi gatal, tumbuh ruam dan ekzema

Sakit perut

Muntah

Cirit-birit

Pening atau berasa keliru

Katanya, ada banyak faktor yang boleh merangsang gejala alahan dan antara pencetus masalah yang biasa ialah:

Alergen udara seperti debunga, kutu rumah, kulapuk dan bulu serta sel mati daripada haiwan

Sesetengah makanan terutama yang kaya protein seperti kacang, gandum, soya, ikan, makanan laut dan susu

Sengatan serangga seperti lebah dan tebuan

Sesetengah ubat seperti penisilin atau antibiotik berasaskan penisilin

Susu getah atau alat yang dibuat daripada getah

Adakah kehamilan meningkatkan risiko alahan?

Menurut Perunding Obstetrik dan Ginekologi Hospital Assunta di Petaling Jaya, Dr Liew Fah Onn, kehamilan adalah tempoh berlakunya banyak perubahan dalam badan wanita. Hormon mempunyai kesan besar terhadap sistem imun atau daya ketahanan badan yang akan turut mempengaruhi masalah alahan.

“Hormon yang dihasilkan ketika mengandung membawa kesan yang lebih kurang sama seperti steroid dan ia akan memperlahankan alahan. Ketika hamil, daya ketahanan wanita akan dikurangkan untuk mengelakkan penolakan janin yang dianggap oleh sistem imun sebagai benda asing. Peningkatan ketolerenan sistem imun menerbitkan keadaan ‘kurang waspada’ terhadap bahan asing.

“Perubahan ini membuatkan potensi untuk berlaku alahan ketika hamil juga meningkat. Contohnya, serangan asma boleh berlaku lebih kerap; atau serangan kali pertama terjadi ketika hamil. Bagaimanapun, keadaan sebaliknya juga boleh berlaku; penyakit asma bertambah baik dan lebih senang dikawal,” katanya.


Bagi wanita yang ada masalah alahan, apa kemungkinan akan terjadi?

“Kawalan asma yang baik ketika hamil sangat penting bagi mengekalkan bekalan oksigen mencukupi kepada janin yang sedang membesar. Kelahiran pramatang (tidak cukup bulan) dan tidak cukup berat mungkin disebabkan kawalan asma yang tidak baik.

“Kebanyakan ubat untuk asma boleh diambil ketika mengandung dan tiada bukti ia boleh meningkatkan risiko atau membahayakan janin. Bagaimanapun doktor menyarankan pesakit asma yang hamil mengambil ubat pada dos paling rendah - cukup untuk mengawal gejala saja,” katanya lagi.

Alahan hidung biasanya berlaku pada trimester pertama atau tiga bulan pertama kehamilan. Wanita hamil lebih mudah mengalami masalah hidung tersumbat, gatal dan hidung berair. Usah bimbang kerana keadaan ini biasanya disebabkan perubahan hormon.

Urtikaria (gegatal) dan ruam alahan juga antara masalah biasa yang dialami ketika hamil. Salah satu ruam yang paling kerap dikesan ialah sindrom urtikaria pruritik papul dan plak kehamilan (Sindrom PUPPP) - juga dikenali sebagai letusan polimorfik kehamilan. Wanita akan mengalami letusan rasa gatal terutama pada bahagian bawah abdomen dan atas paha.

Selepas bersalin, ruam ini akan hilang sendiri tetapi ia boleh menyebabkan rasa sangat rimas khususnya pada beberapa bulan terakhir kehamilan. Sebaliknya masalah ekzema biasanya mengurang dan ini mungkin disebabkan peningkatan penghasilan hormon mirip streoid.


Pencegahan alahan pada bayi dalam kandungan

“Jika ibu ada masalah alahan, bayi dalam kandungan mempunyai 30 peratus peluang untuk mewarisi alahan berkenaan. Jika kedua-dua ibu bapa ada alahan, risiko untuk bayi mendapat masalah yang sama melonjak kepada 60 peratus. Bagi kes asma contohnya, jika ibu dan bapa ada alahan yang sama contohnya asma, kemungkinan besar (80 peratus) bayi juga akan alami alahan.

“Merokok ketika mengandung dan makan makanan yang boleh merangsang alahan terutama pada beberapa bulan terakhir kehamilan dipercayai boleh menjadi faktor penggalak kepada janin untuk mendapat masalah ini. Merokok pada awal kehamilan adalah pencetus utama untuk bayi mendapat alahan dan risiko ini meningkat jika ibu dan bapanya perokok,” katanya.

Ramai yang bertanya, adakah makanan turut meningkatkan risiko janin mewarisi alahan. Sehingga kini, tidak cukup bukti untuk mengatakan demikian. Pemakanan yang kurang mengandungi alergen mungkin ada kelemahan kerana ibu dan anak boleh mengalami masalah kurang zat. Garis panduan pemakanan Amerika Syarikat dan Eropah menyarankan pemakanan seimbang tanpa sebarang pengecualian ketika hamil dan menyusukan anak.

Janin akan terdedah kepada peredaran antigen ibu melalui air ketuban dan uri. Kita tahu bayi yang belum lahir akan mula menghasilkan antibodi IgE untuk melawan alahan ketika kehamilan masuk minggu ke-20.

Pemindahan alergen yang biasa seperti B-laktoglobulin dalam susu lembu, ovalbumin (telur) dan lain-lain alergen berlaku sebelum 26 minggu kehamilan.

Pengukuran IgE total pada darah tali pusat ketika bayi dilahirkan tidak boleh dijadikan petanda kepada kemungkinan alahan kerana ia tidak tepat.

Bersalin secara normal boleh mengurangkan risiko alahan pada bayi. Pembedahan Caesarean akan meningkatkan risiko alahan pada bayi terutama jika ibunya juga ada masalah ini.

Pengambilan banyak lemak tepu sepanjang tempoh penyusuan badan juga menjadi salah satu faktor untuk alahan. Wanita yang menyusukan anak seharusnya mendapat banyak Omega 3 dan minyak ikan politaktepu; bukannya protein ikan kerana pengambilan makanan yang kaya protein boleh mencetuskan gejala alahan.

Selain itu, pendedahan ketika hamil terhadap bahan organik meruap (VOC) yang ada dalam asap, permaidani baru dan selepas rumah siap diubahsuai juga boleh meningkatkan risiko alahan pada anak-anak.


Mengurangkan risiko alahan pada kanak-kanak

Kaedah terbaik ialah memberikan penyusuan badan secara eksklusif sekurang-kurangnya selama enam bulan. Wanita menyusukan anak perlu mengelakkan semua makanan yang boleh menyebabkan alahan kerana unsur makanan ini akan terus masuk ke dalam susu badan dan boleh menyebabkan kepekaan alahan bayi meningkat.

Jangan gunakan krim mengandungi kacang (Arachis) atau ekstrak minyak kacang untuk disapu pada puting.

Rumah yang terlalu bersih dan bebas daripada haiwan sebenarnya adalah persekitaran yang boleh membuatkan bayi mendapat alahan. Ini berdasarkan hipotesis kebersihan - bayi yang dilahirkan dalam persekitaran kurang bersih lebih berdaya tahan dan jarang mengalami masalah alahan.

“Didapati bayi yang mempunyai ramai adik beradik, terdedah pada pelbagai virus sejak kecil, ibu bapa memelihara ternakan dan minum susu tidak dipasteur, jarang ada masalah alahan. Sebaliknya bayi yang hanya ada satu atau dua adik beradik, tidak terdedah pada persekitaran kotor, haiwan atau diberikan antibiotik sejak kecil lebih mudah mengalami alahan. Malah penghantaran bayi ke pusat jagaan harian juga boleh mengurangkan risiko alahan,” katanya.

Sehingga kini tiada bukti yang menunjukkan pemberian vaksin akan merangsang atau mencegah alahan. Bagaimanapun suntikan vaksin BCG (untuk tuberkulosis) mempunyai kesan perlindungan kepada alahan tertentu.

Organisma yang ada secara semula jadi dalam usus seperti Latobacilli GG dan bakteria bifido juga didapati memberi perlindungan kepada masalah alahan. Bakteria usus yang baik ini boleh dipindahkan kepada bayi ketika bersalin secara normal dan pemberian susu badan sejurus selepas melahirkan anak.

Kajian mendapati populasi yang cenderung mengalami alahan mempunyai banyak bakteria clostridia, coliforms dan staphylococcal dalam usus mereka berbanding populasi yang tiada masalah alahan (usus mereka 'kaya' dengan bakteria lactobacilli dan bifido).

Berhati-hati menggunakan pelembap untuk bayi. Elakkan juga penggunaan sabun yang mengandungi pewangi, linolin dan semua sabun yang diperkaya dengan enzim.

Beli pakaian dan keperluan lain untuk bayi yang diperbuat daripada kain kapas.


Perkara yang perlu dilakukan wanita hamil:

Jangan merokok dan elakkan daripada menghidu asap rokok

Elakkan pengambilan alkohol

Kalau boleh elakkan makanan yang boleh mendorong kepada alahan seperti kacang, kekacang, bijan, telur dan ikan walaupun tiada bukti kukuh mengatakan sekatan makanan boleh mencegah alahan

Elakkan pendedahan keterlaluan pada haiwan seperti kucing, anjing, kuda

Jika menghidap asma, teruskan mengambil ubat pencegah dan pelega asma sepanjang kehamilan

Elakkan semua ubat yang tiada preskripsi dari doktor dan vitamin yang mengandungi pewarna atau pengawet. Malah rumusan herba juga perlu dielakkan dan berbincanglah dengan doktor sebelum mengambilnya.

Elakkan sebarang prosedur yang boleh merangsang kepada masalah alahan seperti ujian alahan pada kulit atau imunoterapi untuk mengurangkan kepekaan.

Mengambil probiotik (Laktobacillus GG) dan makanan tambahan prebiotik

Bersenam, makan makanan seimbang dan tidur secukupnya


Untuk bayi yang baru dilahirkan:

Berikan susu badan secara eksklusif selama sekurang-kurangnya enam bulan

Elakkan memberi susu formula kecuali ada pengesahan klinikal ia susu rendah alergen

Perlu ada pendedahan terhadap kekotoran biasa bagi kanak-kanak

Elak memberikan rawatan antibiotik bagi masalah kesihatan yang disebabkan virus kecuali doktor berasa ia benar-benar perlu

Elakkan menyapukan krim mengandungi minyak kacang, pewangi atau sebarang bahan pengawet

Elakkan memberi makanan berproses, sebaiknya sediakan sendiri makanan untuk bayi bermula pada umur enam bulan. Elakkan memberi anak anda kacang dan kekacang sehinggalah dia berumur tiga tahun

Jangan dedahkan dia pada asap dan bau rokok

Berikan imunisasi (suntikan vaksin) mengikut program vaksinasi kebangsaan 

Oleh NORLAILA HAMIMA JAMALUDDIN
norlaila@hmetro.com.my